مقاله PSM شماره ۶ | مدیریت ایمنی فرایند (PSM ) در مالزی
بخشی از کتاب جامع مدیریت ایمنی فرایند (PSM)
تالیفات |
کتاب جامع مدیریت ایمنی فرایند (PSM)
جلد اول: مفاهیم و الزامات؛
جلد دوم: آنالیز شکاف؛
جلد سوم: تجربیات سایر کشورها در پیادهسازی.
جلد چهارم: تدوین نقشهراه پیادهسازی؛
جلد پنجم: دستورالعملهای ۲۰ گانه پیادهسازی
کتاب مدیریت ایمنی فرایند (PSM) بر اساس مدل WSA – انتشارات متخصصان
کتاب صد حادثه بزرگ فرایندی – انتشارات متخصصان
کتاب شاخص های کلیدی عملکرد PSM – انتشارات دانشگاه علوم و تحقیقات
مروری بر صنایع شیمیایی در مالزی
مالزی، در جنوبشرق آسیا، با مساحتی بالغ بر ۳۳۰هزار کیلومترمربع (۲۰ درصد مساحت ایران)، ۳۱میلیون نفر جمعیت دارد. ۲۰۱۶ سرانۀ GDP هر نفر در مالزی برابر ۹۵۰۲ دلار بوده است که تقریباً دوبرابر ایران است. براساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی، مالزی صاحب منابع نفت و گاز است؛ بهطوریکه ۲۰۱۴، ۶۲۰هزار بشکه در روز نفت تولید کرده است. همچنین ۲۴۰هزار بشکه از آن را صادر و از طرف دیگر ۲۰۰هزار بشکه نیز وارد کرده است. ظرفیت پالایشی این کشور برابر ۵۲۰هزار بشکه در روز است، البته این میزان بهتنهایی نیازهای مالزی را تأمین نمیکند؛ در ۲۰۱۴ ، ۳۹۰هزار بشکه در روز فرآوردههای نفتی وارد کرده است. در همان سال، متوسط ۲۳۰هزار بشکه در روز صادرات فرآوردههای نفتی داشته است. دومین منبع انرژی مالزی گاز طبیعی است. ۲۰۱۴، این کشور ۱۶۰میلیون مترمکعب گاز طبیعی تولید کرده که نیمی از آن را صادر کرده است. از طرف دیگر، در همان سال ۲۵۰میلیون مترمکعب گاز طبیعی وارد کرده است. شرکت نفت و گاز مالزی (پتروناس) از ۲۰۱۴ پروژۀ احداث پتروپالایشگاهی در پنگرانگ (Pengerang) در جنوب منطقۀ جوهور (Johor) مالزی را در دست ساخت دارد که بهاختصار آن را رَپید مینامند:
(RAPID: refinery and petrochemical integrated development project). دولت مرکزی مالزی برای اطمینان از پیشرفت موفق این پروژۀ عظیم، شرکتی با عنوان توسعۀ نفتی تأسیس کرده است. مجاورت این مجموعه با مخازن ذخیرهسازی بزرگ سنگاپور میتواند هاب بزرگی برای سرویسهای مختلف در این منطقه ایجاد کند. پتروپالایشگاه جوهور، ازنظر استراتژیک، در موقعیت خوبی قرار دارد؛ زیرا دسترسی خوبی به مسیرهای آبی داشته که راه ارتباط با خاورمیانه و چین است. همچنین بندری با آبهای عمیق باعث میشود کشتیهای بزرگ هم بتوانند در این بندر پهلو بگیرند. دلیل اصلی شکلگیری پروژۀ رپید برنامۀ دگرگونی اقتصاد مالزی است که ۲۰۱۰ تصویب شد. طبق این سند که برای ۲۰۲۰ نوشته شده، مالزی باید به درآمد سرانۀ ملی ۱۵هزار دلار برسد. این هدف نیاز به سرمایهگذاری ۴۴۴میلیارد دلاری دارد که باعث ایجاد ۳/۳میلیون شغل جدید میشود. پروژۀ رپید با هدف تأمین بیستسالۀ بازار آسیای میانه به وجود آمده و قرار است تا ۲۰۱۹ به مرحلۀ بهرهبرداری برسد. تمام این پروژه و مجموعۀ متعلق به خودِ شرکت نفت و گاز مالزی، پتروناس، است. ظرفیت این پتروپالایشگاه سیصدهزار بشکه در روز است. تولید سالانۀ محصولات پتروشیمی آن برابر ۴.۵میلیون تن ازجمله ۲۵۰هزار تن در سال هیدروژن پراکسید، ۲۲۰هزار تن در سال ایزونونانول، ۱۱۰هزار تن در سال ۱-بوتن، ۹۰۰هزار تن در سال PP و غیره. همچنین بنزین و گازوئیل یورو ۴ و ۵ نیز در بخش پالایشی این مجموعه تولید میشود. در ساخت مجموعههای شیمیایی پتروپالایشگاه جوهور شرکت باسف (BASF)آلمان و شرکت لیوندل باسل (Lyndon baseball) آمریکا در توسعه و ساخت واحد تولید پروپیلن همکاری داشتهاند. شرکت سامسونگ نیز در ساخت واحدهای تکمیلی پلیاتیلنی شرکت کرده است. سرمایۀ تخصیصیافته برای پتروپالایشگاه برابر شانزدهمیلیارد دلار است. سایر زیرساختهای لازم برای بهرهبرداری از ظرفیتهای این مجموعۀ عظیم پتروپالایشی نیز ۱۱میلیارد دلار هزینه دارد. در ساخت این مجموعه برای ۷۰هزار نفر کارآفرینی شده است. پیشبینی میشود تا ۲۰۲۰ حدود ۸۶۰۰ نفر در این مجموعه مشغول به کار شوند و تا ۴.۵میلیارد دلار در تولید ناخالص داخلی تأثیر بگذارد. صنعت پتروشیمی مالزی با ساخت یک مجتمع پتروشیمی و یک مجتمع متانول در این بخش بهسرعت توسعه مییابد. این رشد ظرفیت تولید در دوران پرچالشی صورت میگیرد؛ زیرا از سویی بازار منطقه تحتتأثیر شیوع ویروس کرونا قرار دارد و از سویی دیگر رشد چشمگیر ظرفیت تولید پتروشیمی در چین میدان را برای رقبای نوظهور تنگتر میکند. بااینحال مالزی با بهرهبردن از تولیدات متنوع و مهم بر پایۀ ذخایر بزرگ انرژی، خودش را در موقعیتی مطلوب در مقایسه با همتایانش در منطقه قرار داده است و با تأکید بر مزایای خاصش، مانند منابع خام اولیه، موقعیت جغرافیایی و بازار روبهرشد داخلی، همواره به دنبال جذب سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی بوده و این صنعت با ظرفیتهای جدید برنامهریزیشده و کارخانههای موجود همچنین با توجه بیشتر به افزایش تنوع محصولات پاییندستی در حال توسعه است. بازار بزرگ و روبهرشد پتروشیمی این کشور باعث افزایش تولید شده، بااینحال، خطرات منفی، همچون محدودیتهای عرضۀ مواد خام داخلی و عرضۀ بیش از حد در بازار آسیایی، باقی میماند که میتواند حاشیههای بازار را کاهش داده و جذابیت سرمایهگذاری در این بخش را کم کند. صنعت پتروشیمی مالزی روبهرشد است و بخش نفت و گاز این کشور بهخوبی از آن کمک میگیرد. شروع عملیات کامل در پروژۀ پالایشگاه و توسعۀ پتروشیمی ۱۶میلیارد دلاری جوهور (RAPID) در ۲۰۲۰ به دلیل مشکلات فنی بار دیگر به تأخیر افتاد و شروع آن به ۲۰۲۱ محول شد. ابتدا قرار بود این پروژه تا پایان ۲۰۱۹ تکمیل و راهاندازی شود اما مجموعۀ RAPIDکه بخشی از مجتمع نفتی بزرگتر ۲۷میلیارد دلاری به نام «پنگرانگ» است، جزئی از برنامۀ بلندمدت مالزی برای رقابت با سنگاپور بهمنظور تبدیل شدن به قطب پالایش، تجارت و ذخیرۀ منطقه است. طبق برنامه، ۵۰ تا ۷۰ درصد مواد اولیۀ خام پالایشگاه از عربستان تأمین میشود. در بخشی از این توافقنامه، شرکت آرامکوی عربستان روزانه ۱۵۰هزار بشکه مواد اولیۀ خام به این پروژه تحویل میدهد و در عوض، حق برداشت ۵۰ درصدی تولید این پروژه، شامل محصولات پالایششده و پتروشیمی، را دارد. با راهاندازی مجموعۀ پالایشگاههای RAPID تولید سوختهای پاک و محصولات پتروشیمی افزایش قابلتوجهی خواهد داشت و انتظار میرود تقاضای سوخت داخلی و صادرات مازاد را برآورده کند؛ این امر باعث میشود مالزی از ۲۰۰۸برای اولینبار در جایگاه صادرکنندۀ خالص سوختهای تصفیهشده قرار بگیرد. مالزی در مجموع ۶۶۴هزار بشکه در روز ظرفیت تصفیه در شش پالایشگاه را دارد. شرکت دولتی پتروناس سه پالایشگاه در ایالتهای ملاکا و نگری سمبیلان در شرق شبهجزیرۀ مالزی دارد و سه پالایشگاه باقیمانده در اختیار شرکتهای خصوصی است. پالایشگاه نفت ملاکا، در ایالت ملاکا، زیرمجموعۀ شرکت پتروناس است و تا ۲۰۲۰ ازنظر ظرفیت، بزرگترین مجموعۀ کشور بوده است. شرکت پالایش Hengyuan با ظرفیت پالایش روزانه ۱۵۵هزار بشکه در شهر پورت دیکسون واقع شده است. این پالایشگاه زیرمجموعۀ شرکت چینی بزرگتری است. همچنین مجتمع پترون فیلیپین با پالایشگاهی کوچکتر و ۸۸هزار بشکه در روز در پورت دیکسون واقع شده که مجهز به واحد تقطیر خام، واحدهای تصفیۀ هیدروژن نفتا و نفت سفید است. افزایش بهرهوری
و گسترش تولیدات صنعتی طی سالهای اخیر منجر به بهبود عملکرد صادرات شده است. مالزی به دنبال جذب سرمایهگذاری خارجی است اما صنعت پتروشیمی در حال ارزیابی مجدد وضعیت رقابتی خودش بین کشورهای جنوبشرقی آسیا است و با تهدید ناشی از گسترش سریع صنعت چین مواجهه است. صنعت پتروشیمی شرایط سختتری در بازار دارد؛ زیرا شاهد فشار برای کاهش قیمت محصولات، ناشی از افزایش گستردۀ ظرفیتها در آسیا و خاورمیانه است. برای حفظ حجم تولید، تولیدکنندگان مالزی باید هزینههای اولیه را محدود کنند. در شرایط افزایش رقابتپذیری در بازار جهانی، چشماندازهای صنعت پتروشیمی مالزی بستگی به توانایی آن در حفظ و گسترش مزیتهای رقابتی نسبت به کشورهای رقیب دارد. بیشتر پالایشگاههای مالزی برای پالایش نفت خامِ سبک و شیرین مطابق با کیفیت نفت خام تولیدشده در این کشور بهینه شدهاند. بااینحال، پالایشگاههای جدید در حال بهینهسازی برای پالایش نفت خام سبک مالزی و نفت خام سنگین از خاورمیانهاند. گسترش بخش پالایشگاهی باعث رشد تولیدات پتروشیمی پاییندستی میشود. مالزی از مزایای دسترسی به منابع اولیۀ محلی، موقعیت جغرافیایی و بازار روبهرشد داخلی استفاده میکند. شرکت دولتی پتروناس و شرکت خصوصی Lotteبر صنعت پتروشیمی مالزی تسلط دارند. تیتان دو کارخانه از چهار کارخانۀ اتیلن کشور را اداره میکند که ظرفیت آن ۱.۱میلیون تن در سال است. روژۀ پالایشگاه پنگرنگ در ایالت جوهور برای تولید بنزین و دیزل طراحی شده است که استانداردهای یورو ۴ و یورو ۵ را دارد. باتوجهبه فاصلۀ هفتصد کیلومتری شرق مالزی با ایالت جوهور که پروژههای موسوم به RAPID در آن واقع شده، بازار این کشور بهلحاظ جغرافیایی تقسیم شده است و پروژههای موجود در ایالت صباح میتواند راحتتر بازار اندونزی را پوشش دهد. کاهش تردد و حملونقل کشتیها باتوجهبه همهگیری کرونا و به دنبال آن تقاضای سوخت کمتر، پانصدهزار بشکه تولیدی در روز را در معرض خطر قرار داده است. جدا از پروژههای پتروناس در جوهور، قرار است ساراواک نیز شاهد افزایش ظرفیت متانول برای کسب درآمد از منابع گاز طبیعی باشد.
جایگاه مدیریت ایمنی فرایند در مالزی
بهرغم اجرای گستردۀ مدیریت ایمنی فرایند (PSM) در میان تأسیسات خطر عمدۀ (صنایع فرایندی) در مالزی، ارزیابی درمورد بلوغ اجرای فعلی PSM هرگز انجام نشده است. هدف این مطالعه ارائۀ چنین ارزیابیای از طریق استفاده از الزامات PSM تحت استاندارد OSHA PSM است. ابتدا، این پژوهش شامل اندازهگیری نمرات پیشرفت پیادهسازی PSM و توسعۀ مدل بلوغ ایمنی فرایند بود، سپس هر دو نمرات پیشرفت و مدل بلوغ برای ارزیابی بلوغ اجرای PSM میان صنایع فرایندی در مالزی استفاده شدند. درنهایت، توصیههای مناسب برای بهبود اثربخشی اجرای PSM پیشنهاد شد. از نتایج ارزیابی پیادهسازی الزامات PSM، الزام بررسی ایمنی پیش از راهاندازی (PSSR) بالاترین درصد را ثبت کرد که بلوغ اجرای PSM کمتر از سطوح بلوغ قابلقبول ازپیشتعریفشده دارد. از نتایج ارزیابی اجرای کلی PSM، مشخص شد ۴۰ درصد از صنایع فرایندی
در مالزی بلوغ اجرای PSM را زیر سطوح بلوغ قابلقبول ازپیشتعریفشدۀ مشابه نشان میدهد؛ بااینحال، این مطالعه مشخص کرد پیشرفتهای آینده در بلوغ اجرای PSM میتواند از طریق اجرای توصیههای پیشنهادی حاصل شود.
در جهان امروز، تأسیسات شیمیایی صنعتی بهطور فزایندهای در حال ساخت و بهرهبرداری در مقیاس وسیع برای پاسخگویی به تقاضای فزایندۀ محصولات مرتبط با مواد شیمیایی است که بهنوبۀ خود عمدتاً جهانی شدن، نیروهای بازار مسلط، فشار رقابتی و متغیرهای اقتصادی آن را تحریک کرده است. در حوزۀ خودِ مالزی، افزایش مستمر میزان و پیچیدگی کارخانههای صنعتی طی سالها، بهویژه در صنایع پتروشیمی و فراوری شیمیایی، همگام با پیشرفت و توسعۀ صنعتی این کشور بهوضوح مشهود بوده است. بااینحال، این پیشرفتها افزایش اجتنابناپذیری در خطر وقوع حوادث فرایندی بزرگ به همراه داشت. این موضوع نشان داد آغاز انقلاب صنعتی زیرمجموعۀ جدیدی از بلایای انسانی را به نام بلایای تکنولوژیکی معرفی کرد که در صورت نبود مدیریت صحیح خسارات عواقب زیادی را به دنبال دارد و آسیب قابلتوجهی به انسان و کل جامعه میزند. حوادث شیمیایی، مانند انتشار مواد شیمیایی، آتشسوزی یا انفجار، میتواند عواقب فاجعهبار گستردهای را نهفقط برای کارکنان محل کار، بلکه برای ساکنان و محیط زیست ایجاد کند. حوادث فرایندی قبلی در تأسیسات صنعتی که شامل خطرات سمی، واکنشی، قابلاشتعال یا انفجاری است، بارها از دهههای گذشته منجر به تلفات جانی و خسارات مالی عمده شده است که گاهی باعث صدها میلیون یا میلیاردها دلار هزینۀ خسارت و پاکسازی شده است. ازآنجاییکه حتی فرایندهای صنعتی پیچیدهتر هم میشوند و شرایطی که باید کنترل شوند به چیزی تبدیل میشود که ممکن است رویههای مدیریت ایمنی موجود در تأسیسات یا کارخانهها را تهدید کند، باید سیستمی درحالتکامل برای پیشگیری از حوادث شیمیایی بهمنظور جلوگیری از صنایع بزرگ اجرا شود. بسیاری از مطالعات پیشین که نویسندگان مختلف آنها را منتشر کرده بودند، نشان میدهد پیادهسازی مؤثر PSM در مدیریت تأسیسات شیمیایی صنعتی میتواند در خطر تصادف بزرگ کاهش قابلتوجهی ایجاد کند. سراسر جهان از اجرای موفقیتآمیز سیستمهای PSM سود بردهاند؛ از طریق کاهش عظیمی در ابعاد حادثه، پیامدهای وحشتناک آنها و نشاندادن ثبات سازمانی؛ در نتیجه افزایش ایمنی کارگران و به حداکثر رساندن حاشیههای سودشان. صنایع مالزی از چند سال گذشته بهطور فزایندهای بهسمت پذیرش PSM بهجای بهبود سیستمها و رویههای مدیریت ایمنی فعلیاش حرکت کردهاند. اجرای PSM چارچوبی منضبط برای مدیریت یکپارچگی سیستمهای عامل و فرایندهای جابهجایی مواد خطرناک با بهکارگیری اصول طراحی خوب، مهندسی و شیوههای عملیاتی امکانپذیر کرده است. اجرای صحیح PSM میتواند بهطور مؤثری از حوادثی، مانند آتشسوزی، انفجار و انتشار مواد سمی، جلوگیری کند. این امر تا حدی به تضمین پایداری طولانی عملیات صنعتی آنها و حفاظت بهتر از ایمنی و سلامت کارگران کمک کرده است. اگرچه ماهیت این حرکت کاملاً داوطلبانه بود، بار سازمانهای اجرایی را در پیشگیری از خطرات تصادفات بزرگ کاهش داد. بهرغم این مزایای واضحِ پذیرش و پیادهسازی PSM بسیاری از امکاناتی که برنامههای PSM را برای بیش از بیست سال اجرا و نگهداری میکردند، همچنان با حوادث و آسیبهای عمده روبهرویاند. بهرغم ارتقای مداوم برنامههای PSM اجراشده، بهبود عملکرد کلی اتفاق نیفتاده یا به سطح مطلوبی از عملکرد
دست پیدا نکرده است. به دلیل نبود روشهای سیستماتیک صنایع برای انطباق با الزامات PSM و حفظ برنامههای ایمنی فرایند مؤثر، درجات اجرای PSM از تأسیساتی شیمیایی به تأسیساتی دیگر متفاوت است. سطح عملکرد یا بلوغ اجرای PSM را میتوان از طریق مدل بلوغ ارزیابی کرد، بهویژه چندین مدل بلوغ برای ارزیابی بلوغ فرهنگ ایمنی تأسیسات صنعتیای که قبلاً توسعه داده شدهاند، در جدول ۱ خلاصه شده است اما هیچکدام برای ارزیابی بلوغ اجرای PSM براساس چهارده الزام PSM تحت استاندارد OSHA PSM توسعه داده نشده است.
جدول ۱- کار قبلی روی مدلهای بلوغ فرهنگ ایمنی
نویسنده | یافتههای مدل بلوغ |
Westrum (1993) | مدلی برای تمایز فرهنگهای سازمانی براساس نحوۀ مدیریت اطلاعات مربوط به ایمنی در سازمان، متشکل از گونهشناسی فرهنگهایی با برچسبهای آسیبشناختی، بوروکراتیک و مولد ایجاد کرد که هرکدام منعکسکنندۀ شیوهای مشخص از مدیریت جریان اطلاعات و نشاندهندۀ سطوح فزایندۀ پیشرفتاند. محیط در سازمانهایی وجود دارد که در آن تمرکز بر نیازهای شخصی، قدرت و شکوه است. محیط بوروکراتیک زمانی به وجود میآید که وسواس به قوانین، موقعیتها و قلمرو وجود داشته باشد و صعود مولد در سازمانهای مأموریتگرا. |
Reason (1997) | مدل بلوغ براساس مدلی توسعهیافته که وستروم (۱۹۹۳) آن را ارائه کرد و در آن دو سطح اضافی، واکنشی و پیشگیرانه، بهجای پسوند توپولوژی مدل بلوغ اصلی اضافه شد. این به چارچوب افزوده شد و امکان طبقهبندی ظریفتر و افزایش آشنایی با چارچوب را برای کارمندان صنعت فراهم کرد. |
Fleming (2000) | یکی از معروفترین مدلهای بلوغ فرهنگ ایمنی را با هدف کمک به سازمانها برای شناسایی سطح بلوغ فرهنگ ایمنی خود توسعه داد. این مدل براساس مدلهای بلوغی توسعه یافته است که قابلیت استفاده در سازمانهای مهندسی نرمافزار را دارد و شامل پنج سطح بلوغ میشود: ظهور، مدیریت، مشارکت، همکاری و بهبود مستمر. |
Hudson et al. (2002) | مدل بلوغ فرهنگ ایمنی با اجرای بهبودهایی که در مدل ریسون (۱۹۹۷) پیشنهاد شده است؛ این مدل به پنج مرحله در توالی گسترش یافت که در آن تکامل فرهنگ ایمنی از مرحلۀ آسیبشناسی به مرحلۀ پایانی ایدئالیستی شناختهشدۀ ژنراتیو، درحالیکه با محاسبه جایگزین شد. |
Parker et al. (2006) | با پیشنهاد چارچوبی برای توسعه و بلوغ فرهنگ ایمنی سازمانی مدل را بیشتر تقویت کرد. این چارچوب از طریق مصاحبه با ۲۶ مدیر ارشد نفتی که در طیفی از شرکتهای نفتی چندملیتی و شرکتهای پیمانکاری کار میکنند، ایجاد شد و شامل یازده جنبۀ ملموس و هفت جنبۀ انتزاعی فرهنگ ایمنی است. جنبههای ملموس، شامل سیستم معیار و ممیزی عملکرد ایمنی و روشی بود که کار بهصورت رسمی برنامهریزی میشود. جنبههای انتزاعی شامل ادراکات نیروی کار بود. |
Eames and Brightling (2011) | پنج مرحلۀ بلوغ مشابه را توصیف کرد که در آن ایمنی بهعنوان مبارزهای سربالایی و مشابه رفتارهای واکنشی توصیفشده در بالا درک میشود. سطح دوم، گزارشدهی مؤثر حادثه، ازجمله موارد نزدیک، با هدف دستیابی به اهداف عملکرد ایمنی است. بلوغ سطح سه بر مسائل و چالشهای سیستمی پس از حادثه و به دنبال آن سطح چهار متمرکز است که نظم عملیاتی ایمنی و کار تیمی را تشویق میکند. سطح پنج باعث بهبود مستمر و یادگیری از حوادث میشود. |
Foster and Hoult (2013) | پیشنهاد مدل بلوغ فرهنگ ایمنی که برای صنعت معدن زغالسنگ انگلستان طراحی شده است. این مدل بلوغ مدیریت ریسک صنعت معدنی (MIRM) نام گرفت و براساس مدل بلوغ پنجمرحلهای شکل گرفت کههادسون و همکاران (۲۰۰۲) توسعه دادهاند و شیوههای خوب فرهنگ ایمنی که Bayside، آلومینیوم، آفریقای جنوبی استفاده کرده است. سطح بلوغ آن از پایینترین مرحلۀ آسیبپذیری شروع میشود و به بالاترین مرحلۀ ارتجاعی میرسد. |
اجرا نشدن نظارت خاصِ اجرای PSM در مالزی، نگرانی فزایندهای دررابطهبا اثربخشی اجرای PSM توسط اپراتورهای صنایع فرایندی ایجاد کرده بود. ارزیابی فعالانهای از کنترل خطرات تصادفات بزرگ ارائه میدهد؛ بنابراین، هدف این مطالعه توسعۀ مدل بلوغ باتوجهبه چهارده الزام PSM و استفاده از آن برای انجام ارزیابی بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی است. به کمک یافتهها، توصیههای مناسبی برای بهبود کلی عملکرد پیادهسازی PSM ارائه شده است.
این پژوهش در سه مرحلۀ متوالی انجام شد که هرکدام به وظایفی تقسیم شدند که به مرحلۀ بعدی کمک میکنند. شکل ۱ نمودار جریان روششناسی مطالعه را نشان میدهد که شامل مراحل و وظایف درگیر در انجام آن است.
فاز اول – شناسایی و استخراج دادههای پیادهسازی PSM
برای ارزیابی بلوغ اجرای فعلی PSM میان صنایع فرایندی در مالزی، باید شیوهها و پیادهسازیهای PSM واقعی در صنعت شناخته شود. به این منظور، این مطالعه گزارش چکلیست ممیزی مخاطرات فرایندی را انتخاب کرد که دپارتمان ایمنی و
بهداشت شغلی (DOSH) مالزی آن را تولید کرده است. برای رسیدن به هدف پژوهش، گزارشهای چکلیست ممیزی مخاطرات فرایندی برای صنایع فرایندی منتخب از ۲۰۱۴-۲۰۱۸ انتخاب شدند. سپس هر سؤال از چکلیست با الزامات PSM مربوطه طبقهبندی شد، سپس امتیازات هر سؤال شناسایی در تکلیف قبلی استخراج شد. این دادهها برای اندازهگیری نمرات موفقیت اجرای PSM و تعیین سطح بلوغ نماینده بین صنایع فرایندی در مالزی استفاده شد.
فاز دوم – توسعۀ مدل بلوغ ایمنی فرایند و سرفصلهای ارزیابی
در این مطالعه، مدل بلوغ ایمنی فرایند چندسطحی برای ارزیابی بلوغ اجرای فعلی PSM میان صنایع فرایندی در مالزی توسعه داده شد. مدل بلوغ در بررسی اثربخشی پیادهسازی PSM در ارزیابیشده استفاده شد، هر افزایش در سطح بلوغ نشاندهندۀ افزایش در اثربخشی پیادهسازی PSM است. پایینترین سطح بلوغ نشاندهندۀ بلوغ پیادهسازی PSM ضعیف است، درحالیکه بالاترین سطح نشاندهندۀ بلوغ پیادهسازی PSM عالی است. سرفصلهای ارزیابی ایمنی فرایند برای هر الزام PSM نیز بهمنظور درک شیوههای موردانتظار در هر سطح بلوغ پیادهسازی PSM، در نتیجه ارائۀ توصیههایی برای بهبود اثربخشی پیادهسازی PSM ایجاد شد.
فاز سوم – اندازهگیری نمرات پیشرفت پیادهسازی PSM
با جمعآوری امتیاز ممیزی مخاطرات فرایندی و توسعۀ مدل بلوغ ایمنی فرایند، مطالعه میتواند به مرحلۀ سوم برسد. در این مرحله، امتیاز بهدستآمده براساس سرفصلهای ارزیابی توسعهیافته در فاز ۲ از هر الزام ابتدا برای اندازهگیری و تعیین نمرات پیشرفت اجرای PSM صنایع فرایندی ارزیابیشده در مالزی استفاده شده است. معادلۀ برای اندازهگیری نمرات پیشرفت پیادهسازی PSM استفاده شد.
(۱)
نمرات موفقیت اجرای PSM اندازهگیریشده، سپس برای انجام ارزیابی موردنیاز درمورد بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی، باتوجهبه بلوغ اجرای فردی هر الزام همچنین بلوغ اجرای کلی PSM بین صنایع فرایندی در مالزی استفاده شد. در انجام ارزیابی بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی، روشهای مطالعۀ فاستر و هولت (۲۰۱۳) و فیلهو و همکاران(۲۰۱۰) استفاده شد، سپس برای تفسیر و تحلیل نمرات دستاوردهای اجرای PSM ارجاع و اقتباس شدند. پسازآن، همانطور که در جدول ۲ نشان داده شده، نمرات موفقیت براساس مقیاس رتبهبندی سطح بلوغ اجرای PSM که از مدل مقیاس
تفسیر دانش پایۀ پاسخدهندگان سهسطحی طبقهبندی شدند. ابتدا برای هر الزام ارزیابیشده بلوغ اجرای PSM ارزیابی و بحث شد. سپس ارزیابی کلی درمورد بلوغ اجرای PSM میان صنایع فرایندی در مالزی دنبال شد که براساس آن یافتههای ارزیابی و علل احتمالی کمککنندۀ این یافتهها بیشتر توضیح داده شد.
سپس فرصتهای احتمالی برای بهبود اثربخشی اجرای PSM برای هریک از الزامات ارزیابیشده با استاندارد شناسایی و پیشنهاد شد. توصیههای مناسبِ بهبود اثربخشی پیادهسازی هر الزام PSM، با اشاره به روبریکهای ارزیابی ایمنی فرایند توسعهیافته و متون مرتبط مختلف، شناسایی و پیشنهاد شد. مدل بلوغ راهنماییای را برای سازمان فراهم میکند تا وضعیت بلوغ فعلیاش را دررابطهبا سیستم یا پیادهسازی ارزیابی کند. در این مطالعه، به همان شیوۀ بلوغ اجرای PSM از طریق توسعه و استفاده از مدل بلوغ ایمنی فرایند ارزیابی شد. مدل بلوغ بهجای مدل مرجع استانداردی برای تعیین دقیق موقعیت فعلی در چشمانداز بلوغ اجرای PSM، از طریق استفاده از نمرات موفقیت پیادهسازی PSM اندازهگیریشده، عمل میکند. در بررسی اثربخشی اجرای PSM در نصب ارزیابیشده استفاده شد، هر افزایش سطح بلوغ نشاندهندۀ افزایش اثربخشی کلی اجرای PSM است. بیشتر مدلهای بلوغ برای تشکیل پنج سطح بلوغ توسعه داده شدند؛ زیرا دید بهتری از پیشرفت تدریجی و رشد فرهنگ ایمنی ارزیابیشدۀ سازمان فراهم میکند؛ بنابراین، طرح برای مدل بلوغ در این مطالعه بهطور مشابه بهجای مدلی پنجسطحی انتخاب شد که هر سطح نام شاخص خودش را داشت. هدف از پیادهسازی PSM در هر سازمان تحت استاندارد OSHA PSM (OSHA 1992)، میتواند در قالب پیشرفت بهسمت و دستیابی به برتری ایمنی فرایند کلی خلاصه شود. برای دستیابی به این هدف، ابتدا باید به معیارهای شاخص زیر توجه شود و برای تحقق آنها تلاش شود:
- گردآوری و مستندسازی دقیق اطلاعات فرایند؛
- تجزیهوتحلیل کامل خطر فرایند و ایجاد اقدامات متقابل؛
- رویههای عملیاتی ایمن برای تمام عملیات شناساییشده و شرایط غیرعادی؛
- مشارکت کارکنان در مدیریت ایمنی و بهداشت محیط کار؛
- شناسایی آموزشهای لازم برای کلیۀ سطوح کارکنان و ارائۀ آنها؛
- انتخاب دقیق پیمانکار براساس جنبههای OSH و مدیریت صحیح پیمانکاران منتخب؛
- مدیریت کامل و بهموقع تغییرات مهندسی، رویهای و سازمانی؛
- بررسی ایمنی کافی درمورد هر فرایند یا عملیات قبل از راهاندازی اولیه یا راهاندازی عملیاتی؛
- مدیریت یکپارچگی مکانیکی تجهیزات و سیستمهای موجود؛
- بررسی ایمنی کافی و اجرای کنترل برای هر فعالیت غیرمعمولی که شامل کار گرم است؛
- بررسی کامل حادثه برای شناسایی علت اصلی و اقدامات متقابل پیشگیرانۀ مناسب؛
- برنامهریزی و ترتیبات مؤثر واکنش اضطراری برای همۀ موارد اضطراری ممکن؛
- اجرای صحیح ارزیابی انطباق سازمانی با خطمشی PSM موجود خود.
مدل بلوغ ایمنی فرایند توسعهیافته شاخصی را با بالاترین سطح بلوغِ نشاندهندۀ دستیابی به برتری ایمنی فرایند ارائه میدهد که برای وضعیت فعلی تأسیسات ارزیابیشده جهت دستیابی به این هدف است. جدول ۳ بهطورکلی دربارۀ هریک از مراحل رشد تعریفشده (سطوح بلوغ) برای دستیابی به هدف اجرای PSM تعریفشدۀ قبلی توضیح میدهد.
جدول ۳-شرح هر سطح بلوغ مدل بلوغ ایمنی فرایند توسعهیافته
سطح بلوغ پیادهسازی | شرح |
Emergent | مرحلۀ اولیه و مقدماتی پیادهسازی PSM در عملیات صنعتی، حداقل دستاورد در تحقق معیارهای شاخص هدف اجرای PSM. |
Progressive | بهبود مرحلۀ پیادهسازی PSM در عملیات صنعتی، دستاورد جزئی در تحقق معیارهای شاخص هدف اجرای PSM. |
Compliant | مرحلۀ رضایتبخش اجرای PSM در عملیات صنعتی، دستاورد قابلتوجهی در تحقق معیارهای شاخص هدف اجرای PSM. |
Committed | مرحلۀ پیشرفتۀ پیادهسازی PSM در عملیات صنعتی، دستیابی به سطح سازگار و ایجاد ابتکارات و ترتیبات برای بررسی اثربخشی مستمر برنامههای اجراشده در حال حاضر و ارائۀ بهبودهای کافی جهت تعالی ایمنی فرایند. |
Excellence | مرحلۀ برجستۀ اجرای PSM در عملیات صنعتی، به سطح متعهد دست یافت و مشارکت سازمانی، مسئولیتها و همکاری زیادی را برای دستیابی و حفظ برتری ایمنی فرایند نشان میدهد. |
سرفصلهای ارزیابی ایمنی فرایند
بعدازآن، سرفصلهای ارزیابی ایمنی فرایند بهترتیب برای هریک از الزامات توسعه یافت. هر سرفصل براساس سؤالات ممیزی خطر عمدۀ وزارت ایمنی و بهداشت شغلی (DOSH) مالزی طراحی شده است که تحت الزام PSM مرتبط با آن طبقهبندی شدهاند، هر ردیف از سرفصل ناحیۀ ارزیابیشدۀ هریک از سؤالها را نشان میدهد. سپس هریک از ردیفها شامل شیوههای اجرای PSM موردانتظار در هریک از پنج سطح بلوغ پیادهسازی PSM است. سرفصلهای ارزیابی ایمنی فرایند توسعهیافته برای هریک از الزامات PSM ارزیابیشده برایناساس در پیوست A مواد تکمیلی ارائه شده است.
نمرات پیشرفت پیادهسازی PSM و بلوغ
در این بخش، ارزیابی بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی انجام شد که دربارۀ نتایج ارزیابی براساس آن بحث شد. ارزیابی به دو بخش تقسیم شد که بخش اول شامل ارزیابی بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی تحت هر الزام PSM ارزیابیشده میشد. از سوی دیگر، بخش دوم شامل ارزیابی کلی بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی میشد. براساس توضیحات جدول ۴، مشخص شد سطح Compliant حداقل سطح قابلقبول برای بلوغ اجرای PSM در یک صنایع فرایندی را نشان میدهد و اینکه سطح Emergent و Progressive نابالغ تلقی میشوند و نیاز به بهبودهای فوری برای اجرا دارند.
اندازهگیری نمرات پیشرفت پیادهسازی PSM
از معادلۀ (۱) برای اندازهگیری نمرات پیشرفتِ هر الزام PSM در هر صنایع فرایندی ارزیابیشده استفاده شد. سپس الزامات PSM نمرات پیشرفت اندازهگیریشده را برای استفاده در ارزیابی بلوغ اجرای PSM جدولبندی کرد. حداقل نمرات بهدستآمده برای هر صنایع فرایندی ارزیابیشده، بهمنظور استفاده در ارزیابی کلی بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی، تعیین و در همان جدول طبقهبندی شد. نمرات پیشرفت PSM طبقهبندیشده برای هر الزام PSM در پیوست B مواد
تکمیلی ارائه و در جدول ۱۵ خلاصه شده است. پایینترین درجۀ موفقیت الزام PSM برای هر صنایع فرایندی ارزیابیشده با هم طبقهبندی شده است تا روی کمترین الزام بلوغ آن تأکید شود. در بخش فرعی ۴.۳.۳ درمورد این اطلاعات بحث میشود.
جدول ۴- توزیع صنایع فرایندی ارزیابیشده براساس نمرات موفقیت پیادهسازی PSM مرتبط با هر الزام PSM و پایینترین درجۀ بهدستآمده.
ارزیابی بلوغ اجرای PSM توسط الزامات PSM
ازآنجاییکه هر سطح بلوغ اجرای PSM کمتر از سطح سازگار ازنظر بلوغ پیادهسازی PSM نابالغ تلقی میشود، درصد صنایع فرایندی که تحت الزام اضطراری و پیشرونده قرار میگیرد، برای هر الزام جمعآوری شد. با استفاده از دادههای خلاصهشده در جدول ۱۵، درصد صنایع فرایندی با اجرای PSM نابالغ تحت هر الزام PSM در شکل ۲ ارائه شده است.
از بررسی بلوغ اجرای PSM برای الزامات PSM ارزیابیشده، مشخص شد پیش از راهاندازی بالاترین درصد، الزام بررسی ایمنی ۲۴ درصد از صنایع فرایندی را در مالزی با بلوغ اجرای PSM کمتر از سطح سازگار ثبت کرده است؛ بنابراین نابالغ تلقی میشود. پسازآن، الزام مدیریت تغییر (۲۱ درصد)، الزام اطلاعات ایمنی فرایند (۱۸ درصد) و غیره قرار گرفتهاند. همچنین ازآنجاییکه الزام تجزیهوتحلیل خطر فرایند کمترین درصد نماینده ۱ درصد را به ثبت رساند؛ میتوان گفت ۹۹ درصد صنایع فرایندی در مالزی به اکثریت اجرای PSM قابلقبول رسیده است؛ بنابراین به همین شکل ادامه خواهد داشت. به کمک این
دانش، برای برنامههای بهبود اثربخشی پیادهسازی، میتواند اولویتبندی مناسب الزام PSM ایجاد شود. تمرکز و توجه بیشتری را میتوان برای بهبود اثربخشی پیادهسازی الزامات با بازنمایی بالاتر از درصد صنایع فرایندی، قبل از حرکت به الزامات پایینتر ارائه داد. بهویژه این امر برای نهادها و آژانسهای نظارتی مربوط بسیار مهم است؛ زیرا در مالزی، امکان برنامهریزی مناسب و تخصیص منابع محدود را بهمنظور دستیابی به بالاترین کاهش مخاطرات فرایندی میان صنایع فرایندی فراهم میکند.
ارزیابی کلی بلوغ اجرای PSM
برای تعیین بلوغ اجرای کلی PSM میان صنایع فرایندی در مالزی، پایینترین درجۀ پیشرفت اجرای PSM براساس مقیاس رتبهبندی سطح بلوغ اجرای PSM توسعهیافته و در آخرین ستون جدول ۵ ارائه شده است که هر صنایع فرایندی مشخصی که قبلاً شناسایی شده بود، دوباره آن را تجزیهوتحلیل و سازماندهی میکند. درصد نمایندۀ صنایع فرایندی در مالزی که با هریک از سطوح بلوغ مشخص میشود، در شکل ۱۳ نشان داده شده است.
از نتایج ارزیابی کلی بهدستآمده، مشخص شد ۲۵ درصد از صنایع فرایندی به سطح Emergent ، ۱۵ درصد از صنایع فرایندی به سطح Progressive ، ۲۱ درصد از صنایع فرایندی به سطح Compliant ، ۳۸ درصد از صنایع فرایندی به سطح Committed رسیدهاند و ۱ درصد از صنایع فرایندی به سطح تعالی دست یافته است. بیشتر صنایع فرایندیها بهطور متوسط میان سطوح بلوغ Emergent، Progressive، Compliant و Committed با بیشترین مقدار در سطح Committed توزیع شدند. با این یافته، میتوان فهمید اگرچه درصد نمایندۀ ۶۰ درصد از صنایع فرایندی در مالزی به سطوح بلوغ اجرایی قابلقبول (سطح Compliant و بالاتر) دررابطهبا اجرای PSM رسیده است، مشهود است که درصد ۴۰ درصد از صنایع فرایندی در مالزی بلوغ اجرای PSM را زیر سطح Compliant نشان داد؛ بنابراین نابالغ تلقی شد و برای دستیابی به بلوغ اجرای PSM قابلقبول نیاز به بهبودهای فوری داشت.
دلایل احتمالی:
- آگاهی کم دربارۀ مزایای برتری ایمنی فرایند:
- برخی از تأسیساتی که بهعنوان صنایع فرایندی طبقهبندی میشوند، تمایل دارند خطرات عملیاتی و خطراتی را که منجر به طبقهبندی میشود، نادیده بگیرند و به اجرای مدیریت ایمنی اولیه ادامه میدهند که ممکن است برای کاهش ریسک خطر بزرگ مرتبط کافی نباشد. بهاری، ۲۰۱۹، ممیزیهای سیستم PSM را در تأسیسات مرتبط با نشاندادن اینکه کارکنان هنگام کار با تجهیزات، رفتارهای ایمنی فرایند صحیح را رعایت نمیکنند، خلاصه کرد. این امر با سهلانگاری در نگهداری تجهیزات، انطباق نداشتن با رویههای عملیاتی، آموزش ناکافی اپراتور و مشارکت فعال کارکنان و تعهد مدیریت ناکافی نشان داده شده است؛
- بیشتر رویکردهای اجتماعی برای ایمنی فرایند بهجای فعال بودن واکنشیاند و در بسیاری از موارد، حادثهای ویرانگر منجر به درک چگونگی جلوگیری از آن شده است؛
- تمایل به تمرکز بر الزام PSM انتخابشده:
- برخی از صنایع فرایندی تمایل دارند در درازمدت، تلاششان را در توسعۀ یک الزام PSM خاص بر سایر الزامات PSM متمرکز کنند. این تمایل معمولاً در بیشتر شیوههای مدیریت ایمنی صنایع فرایندی آشکار بود. برای تشخیص الزامات PSM که فوراً به عملیات تجاری آنها مرتبط بودند و بخش بزرگتری از منابع محدودشان را در توسعۀ آنها فراهم میکردند؛
- حتی زمانی که برنامههای ایمنی فرایند از چندین الزام PSM تشکیل شدهاند، شرکتها میتوانند به دلیل درکنکردن سهمشان در کاهش ریسک به هریک از این الزامات به روشهای مختلفی رسیدگی کنند.
- دانش سازمانی ناکافی درمورد بهبود ایمنی فرایند:
- برای فراهمکردن امکان بهبود مستمر ایمنی فرایند، افزایش آگاهی درمورد اینکه چه چیزی و چگونه میتواند در اجرای PSM فعلی اجرا شود، برای سازمان ضروری است. بدون درک مناسب درمورد این شاخصهای پیشرو از شکست ایمنی فرایند و ابتکارات صحیحی که باید انجام شود، یک سازمان نمیتواند از محدودیتهای فعلی مخاطرات عملیاتی و مدیریت ریسک خارج شود؛
- از نیاز هر سازمان درگیر با فرایندهای خطر بزرگ حمایت کردند تا نهفقط برای یادگیری از تجربیات خود ارزش قایل شوند و آن را تشویق کنند، بلکه برای آموختن به فراتر از خودشان نیز نگاه کنند؛ زیرا این امر نقشی کلیدی در دستیابی به فرهنگ ایمنی فرایند و کاهش ریسک خطرات حوادث بزرگ ایفا میکند؛
- یادگیری مستمر و بهبود ارتباطات از طریق بهاشتراکگذاری اطلاعات بین تمام بخشهای شرکتها و سراسر صنعت نشاندهندۀ بهبود دانش سازمانی و درک برنامهها و ابتکارات خوب در اجرای PSM است.
پیشنهاداتی برای بهبود اثربخشی پیادهسازی PSM:
پیشنهاداتی برای بهبود اثربخشی پیادهسازی PSM برای هر الزام PSM در جدول ۶ ارائه شده است.
جدول ۶- پیشنهاداتی برای بهبود اثربخشی پیادهسازی PSM برای هر الزام PSM.
شماره | الزام PSM | توصیههای پیشنهادی |
۱ | اطلاعات ایمنی فرایند | ۱- اطلاعات خطرات شیمیایی همۀ مواد شیمیایی و شیمی فرایند موجود تعیین و مستند شود. ۲- حدود عملیات ایمن ماشینآلات و تجهیزات باید کاملاً شناسایی و کاملاً مستند باشد. همچنین باید در فاصلۀ زمانی مناسب بازنگری شود و در سیستم اتوماسیون و کنترل کارخانۀ فعلی تعبیه شود؛ ۳- اجزای حیاتی ایمنی باید کامل شناسایی و مستند شوند و فهرست تجهیزات در فواصل زمانی مناسب بررسی و در سیستم کنترل کارخانه شناسایی شود؛ ۴- سازمان باید مطمئن شود کلیۀ اطلاعات و دادههای فرایندی و عملیاتی به شیوهای قابلاعتماد و دقیق تهیه میشود. اطلاعات جمعآوریشده نیز باید بهدرستی تأیید شود که مطابقت آن با فرایند واقعی، قبل از استفاده است. |
۲ | تجزیهوتحلیل خطر فرایند | ۵- تجزیهوتحلیل ریسک جامع برای خطر تصادف بزرگ بالقوه باید در تمام مراحل نصب انجام و تکمیل شود. همچنین سازمان باید بتواند بهطور مؤثر نتایج تجزیهوتحلیل انجامشده را ارائه و درک کند؛ ۶- کلیۀ تجزیهوتحلیل ریسک انجامشده باید بهطور مؤثر برای بازنگری و بهبود اقدامات پیشگیرانه و کاهشی موجود، با اولویت حمایت از ایمنی ذاتی و حذف خطر و بهروزرسانی اقدامات، با آخرین فناوری و آموزش موجود، اجرا شود؛ ۷- اقدامات کافی برای جلوگیری از انتشار مواد خطرناک با وجود تجهیزات حفاظت فردی مناسب (PPE) در محل و اقدامات مؤثر مهار هرگونه انتشار احتمالی انجام شود؛ ۸- بررسی مرحلۀ طراحی کامل باید برای سیستم کنترل ایمنی مرتبط با خطرات عمده، با مستندسازی و نظارت خوب روی سیستمهای کنترل و بررسی دورهای و بهروزرسانی سیستم کنترل با آخرین فناوریهای موجود انجام شود؛ ۹- تیم ایمنی فرایند با ساختار سازمانی و شرح وظایف کاملاً مشخص تشکیلشده و تیم باید از منابع و اختیارات کافی برخوردار باشد. |
۳ | رویههای عملیاتی | ۱۰- رویههای عملیاتی ایمن باید ایجاد و مستند شود تا تمامی فعالیتهای عملیاتی عادی و شرایط عملیاتی غیرعادی احتمالی را پوشش دهد و برای همۀ کارگران در تأسیسات بهآسانی قابلدسترسی، ارجاع و درک باشد؛ ۱۱- رویهها باید به شیوهای آسان و قابلدرک نوشته شوند، درعینحال موانع زبانیای که بین مدیریت و کارگران در نصب وجود دارد، در نظر گرفته شود. رویهها نیز باید بلافاصله پس از وجود موانع زبانی جدید بهروزرسانی شوند؛ ۱۲- باید رویههای عملیاتی ایمن برای راهاندازی و از سروریس خارج کردن ایجاد و مستند شود و باید انطباق پیمانکاران با رویهها سختگیرانه اجرا و بازرسی شود. ۱۳- برای کارگران توضیحات مربوط به هر روش عملیاتی جدید یا اصلاحشده نیز باید قبل از اجرای آن داده شود. |
۴ | مشارکت کارکنان | ۱۴- باید یک خطمشی OSH ایجاد شود و بهوضوح مشارکت کارکنان را در حفظ OSH نشان دهد. الزام در خطمشی باید بهطور مؤثر از طریق ترتیبات مربوط برای مشارکت فعال یا مشاورۀ کارکنان در تمام فعالیتها یا برنامههای مربوط به OSH تحقق یابد؛ ۱۵- باید ساختار کمیتۀ سازمانی برای مدیریت خطرات عمده ایجاد شود و نقشها و مسئولیتهای هریک از پرسنل درگیر بهوضوح تعریف شود. یافتهها و تصمیمگیریها نیز در هر سطح باید بهطور مؤثر به اشتراک گذاشته شود و به همۀ کارکنان ابلاغ شود؛ ۱۶- مدیریت باید منابع کافی را تخصیص دهد و حمایتهای لازم را در تصویب اجرای فعالیتهای پیشگیری از خطرات عمده انجام دهد. |
۵ | آموزش | ۱۷- نیازهای تحلیل نیازهای آموزشی باید برای تمامی سطوح سازمان بهمنظور ایجاد برنامۀ آموزشی کاملی انجام شود؛ آموزشهای مربوط باید براساس برنامۀ تدوینشده به کارگران ارائه شود و برنامه باید براساس هر تغییری در فعالیتهای عملیاتی یا فرایندی، بهصورت دورهای بررسی و بهروز شود؛ ۱۸- باید اثربخشی آموزشهای ارائهشده نیز در عملیات روزانه بهصورت ایمن و مؤثر با تحلیل اثربخشی آموزشی آزمایش و تأیید شود. |
۶ | پیمانکاران | ۱۹- باید رویههایی برای انتخاب و مدیریت پیمانکار ایجاد شود و الزام کافی برای پیشگیری از خطرات عمده در نظر گرفته شود. این رویه باید بهطور منظم براساس تغییرات در طراحی سایت و فعالیتها بررسی و بهروز شود و تمام سطوح سازمان بهوضوح آن را درک کنند؛ ۲۰- آموزش القایی باید به کلیۀ پیمانکاران جدید ارائه شود که شامل اطلاعات کافی محل و کلیۀ خطرات موجود و شناساییشده باشد. اطلاعات خاص برای هر فعالیت باید قبل از شروع هر کار به اندازۀ کافی در اختیار همۀ پیمانکاران قرار بگیرد و بهراحتی برای آنها قابلدرک باشد؛ ۲۱- پیمانکاران باید براساس سطح درک و شایستگیشان قبل از آغاز کار ارزیابی شوند. اطلاعات و آموزشهای ارائهشده باید بهطور منظم براساس بازخوردهای بازبینیشدۀ پیمانکاران بهروز شود. |
۷ | بررسی ایمنی قبل از راهاندازی | ۲۲- باید رویۀ خاصی برای اطمینان از اینکه اصلاحات باید به اندازۀ کافی تصور، طراحی، نصب و آزمایششده باشند، وجود داشته باشد؛ ۲۳- تمام یافتهها و توصیههای قبلی مربوط به مسائل ایمنی باید قبل از راهاندازی بسته و تأیید شوند و اجرای بازبینی ایمنی باید قبل از راهاندازی هر کارخانه شرطی اجباری باشد؛ ۲۴- هنگام اصلاح تسهیلات، باید کفایت سیستمهای کنترل فرایند قبل از تأیید راهاندازی، با ارجاعات متقابل با امکانات و تغییرات یا شرایط مشابه، بررسی و تأیید شود. |
۸ | یکپارچگی مکانیکی | ۲۵- تجهیزات کارخانه و سیستمهای پیشگیری از خطرات عمده باید کامل براساس کدهای مهندسی پذیرفتهشده و شیوههای مهندسی خوب طراحی شوند. هر تغییری نیز باید بهطور مشابه براساس کدهای مهندسی مرتبط و شیوههای مهندسی خوب باشد؛ ۲۶- سازمان باید ابتکاراتی را برای توسعۀ استانداردهای فنیاش انجام دهد که با کدهای مهندسی پذیرفتهشده و شیوههای مهندسی خوب مطابقت دارد؛ ۲۷- برنامۀ قابلیت اطمینان کافی باید برای تجهیزات و سیستمهای کارخانه، ازجمله سیستمهای پیشگیری و کاهش خطرات عمده ایجاد و اجرا شود. برنامههای قابلیت اطمینان باید با افزایش پیچیدگی فرایند و عملیات کارخانه دورهای بهروز شوند و نتایج باید بهطور مؤثری برای پیشبینی و مدیریت قابلیت اطمینان آیندۀ تجهیزات و سیستمهای کارخانه استفاده شود؛ ۲۸- نظارت و کنترل کافی پارامترهای عملیاتی کارخانه و تجهیزات در محدودۀ عملیاتی ایمن و اجرای سیستم نظارت ازراهدور و کنترل خودکار، درحالیکه تمام یافتههای گشتوگذار فرایند و اقدامات متقابل باید در سازمان به اشتراک گذاشته شود؛ ۲۹- اجزای حیاتی ایمنی باید بهصورت برنامهریزیشده معاینه و آزمایش شوند و پرسنلی با صلاحیت لازم آنها را انجام دهد. برنامۀ معاینه و آزمون باید بهصورت دورهای براساس اثربخشی آن بررسی و بهروز شود. همچنین برنامههای کافی برای توسعۀ صلاحیتهای لازم در سازمان وجود داشته باشد؛ ۳۰- برنامۀ بازرسی، نگهداری و آزمایش برای کلیۀ ماشینآلات، سیستمها و تجهیزات تنظیم شود که براساس آن کامل و مستمر اجرا شود. همچنین برنامه باید بهصورت دورهای بازبینی شود یا پس از تکمیل تغییرات در طراحی اصلی یا فرایند معمول عملیات، با تکمیل فعالیتهای برنامهریزیشده تحت نظارت باشد و پس از تشخیص تکمیل نبودن، تحقیقات را آغاز کند. |
۹ | مجوز کار گرم | ۳۱- رویۀ عملیاتی استاندارد برای صدور مجوز کار گرم، نظارت، بسته شدن و مستندسازی باید ایجاد شود؛ ۳۲- هرگونه صدور مجوز باید شامل الزام ارزیابی ریسک برای انتخاب اقدامات پیشگیرانه باشد. مدیریت بالاتر باید مسئولیت کافی برای نظارت و اطمینان از بسته شدن بهموقع هر مجوز صادرشده را برعهده بگیرد؛ |
۱۰ | مدیریت تغییرات | ۳۳- رویۀ استاندارد باید برای مدیریت تغییر یا اصلاح سیستم، رویه، یا جزئی از سازمان موجود ایجاد شود. همچنین این رویه باید توجه بیشتری به تأثیر بر ایمنی و سلامت کارکنان داشته باشد و مسئولیت مدیریت بالاتر را برای اطمینان از بسته شدن بهموقع هر تغییر یا اصلاح آغازشدهای تشریح کند؛ ۳۴- فعالیتهای ارزیابی ریسک مناسب باید قبل از شروع هر اصلاحی الزامی باشد و قبل از تأییدِ پرسنل ذیصلاح، تأیید شود. تمامی کارکنان مربوط به آن نیز باید دانش کافی در اجرای روشهای ارزیابی ریسک داشته باشند؛ ۳۵- مسئولیتهای آغاز، برنامهریزی، مجوز و اجرای تغییرات باید بهوضوح تعریف و اجرا شود و افراد منصوب برای هر مسئولیت برای انجام وظایف خود به اندازۀ کافی آموزشدیده باشند. هر تغییری در افراد منصوب باید بهدرستی مدیریت شود تا از هر شکافِ دانشی جلوگیری شود؛ ۳۶- تغییرات باید قبل از بسته شدن پروژه و نظارت کافی هنگام بهرهبرداری بخش مربوط تأیید و مستندسازی شود. اطلاعات مربوط به تغییرات نیز باید بهطور مؤثر در اختیار همۀ کارکنان مربوط قرار بگیرد. |
۱۱ | پیمانکاران | ۳۷- باید رویۀ استاندارد برای تجزیهوتحلیل حوادث ایجاد شود، همچنین انحراف فرایند و حوادث کار را پوشش دهد و به کارکنان آموزش کافی در خصوص اجرای این روش داده شود. هر گزارش تجزیهوتحلیل حوادث نیز باید براساس روال تعیینشده تهیه شود؛ ۳۸- سامانۀ گزارشدهی حوادث و سوانح برای اطلاعرسانی و گزارش اقدامات نظارتی و اصلاحی توسعه داده و کامل اجرا شود. تمام اعلانهای تصادفات باید متوالی و از طریق کانال مؤثر انجام شود و لازم است سطح مدیریت بالاتر به آن نظارت داشته باشد و آن را تأیید کند؛ ۳۹- ترتیبات گردآوری، مستندسازی و انتشار دانش مربوط به حوادث و اجرای درس آموختهشده باید ایجاد و بهوضوح اجرا شود، با منبع دانشی که شامل کارخانهها، فرایندها یا فعالیتهای کاری مشابه خارج از تأسیسات میشود. باید پلتفرمهای ایمنی، مانند نشست ماهانۀ ایمنی، برای بهاشتراکگذاری دانش درمورد حوادث و اقدامات پیشگیرانه استفاده شود. |
۱۲ | بررسی ایمنی قبل از راهاندازی | ۴۰- باید برای مدیریت و واکنش اضطراری، ساختار سازمانی ایجاد شود و هریک از اعضای منصوب از نقشها و مسئولیتهای مربوط در مدیریت و واکنش به شرایط اضطراری آگاه شوند. اعضا باید به اندازۀ کافی آموزش ببینند تا نقشها و مسئولیتهایشان را تأثیرگذار انجام دهند؛ ۴۱- ترتیبات مناسب مدیریت سناریوهای اضطراری و واکنش باید ایجاد و بهطور مؤثر اجرا شود و ضروری است براساس تغییرات در محیط صنعتی اطراف مکرر بررسی و بهروز شوند؛ ۴۲- سازمان باید با صنایع اطراف و سازمانهای اجرایی محلی در اجرای برنامهها و ابتکارات مدیریت اضطراری همکاری کند و امکان پاسخگویی همیشگی و فوری به هر حادثۀ اضطراری را فراهم کند. |
۱۳ | یکپارچگی مکانیکی | ۴۳- رویۀ استاندارد برای ارزیابی انطباق باید همراه چکلیستی استاندارد براساس الزامات رویه ایجاد شود. همچنین این روش باید بهراحتی در دسترس همۀ کارگران باشد؛ ۴۴- ممیزی و بررسی انطباق سازمان باید از طریق برنامهریزی و تناوب مناسب انجام شود و برنامۀ ممیزی انطباق باید بخشی از برنامهریزی کلی فعالیت تجاری باشد؛ ۴۵- کلیۀ یافتههای عدمانطباق مربوط به سیستم مدیریت ایمنی باید بهدرستی بررسی و اقدامات اصلاحی انجام شود و قبل از ممیزی برنامهریزیشدۀ بعدی تکمیل شود. بسته شدن بهموقع یافتههای عدمانطباق نیز باید در سطح مدیریت بالاتر نظارت شود؛ ۴۶- ابتکار سازمان برای استفادۀ مناسب از نتایج ممیزی برای بازبینی سیاست کلی بهمنظور کنترل مخاطرات فرایندی و شناسایی سیاستها و اقدامات ناکارآمد یا بیفایده همچنین زمینههای لازم برای بهبود ضروری است. هر تغییری در سیاست کلی سازمانها باید منوط به ارزیابی مجدد انطباق باشد. مدیریت عالی باید این اقدام را برای رشد ایمنی سازمان بسیار حیاتی تلقی کند. |
رشد مستمر اندازۀ عملیاتی و پیچیدگی تأسیسات شیمیایی صنعتی در سالهای اخیر با افزایش ریسک خطر تصادفات بزرگ همراه شده است که منجر به افزایش احتمال وقوع و پیامدهای این رویداد فاجعهبار میشود. این امر بهنوبۀ خود باعث پذیرش گستردۀ PSM در مدیریت چنین تأسیساتی، بهویژه در مالزی، شده است. بااینحال، اثربخشی PSM در کاهش قابلتوجه خطرات تصادفات بزرگ را میتوان در ارتباط مستقیم با گستره و عمق اجرای آن دانست که در این مطالعه، به سطح بلوغ آن اشاره میشود. ارزیابی انجامشده درمورد بلوغ اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی در این مطالعه بهویژه برای این منظور ارزشمند بود؛ زیرا بهطور عینی میزان اجرای PSM را بین صنایع فرایندی در مالزی اندازهگیری میکند. هر دو مدل بلوغ ایمنی فرایند توسعهیافته و سرفصلهای ارزیابی ایمنی فرایند، ابزار ضروری برای ارزیابی و ایجاد بلوغ اجرای PSM فعلی را فراهم میکنند. اولین ارزیابی انجامشده درمورد بلوغ اجرای هر الزام PSM ارزیابیشده، الزاماتی را با ضعیفترین پیادهسازی میان صنایع فرایندی در مالزی نشان داد؛ بنابراین اطلاعات مهمی برای برنامهریزی دقیق و اولویتبندی برنامههای بهبود PSM مربوط به آن ارائه میدهد. دومین ارزیابی درمورد بلوغ اجرای کلی PSM دیدگاه اندازهگیریشدهای از اثربخشی فعلی اجرای PSM بین صنایع فرایندی در مالزی ارائه میکند. نتایج نشان داد درصد قابلتوجهی از صنایع فرایندی در مالزی در حال حاضر زیر سطح بلوغ قابلقبول است؛ ازاینرو، به نظر میرسد نیاز به بهبود فوری اثربخشی اجرای PSM دارد. برایناساس، اقدامات و برنامههای مناسب برای تقویت پیادهسازی PSM فعلی و افزایش اثربخشی آن در جهت کاهش مؤثر و کاهش ریسک حوادث خطر بزرگ شناسایی و پیشنهاد شد. بهطور خلاصه، نتیجۀ این مطالعه زمینههای مربوط را برای ارزیابی بلوغ و اثربخشی اجرای PSM ایجاد میکند؛ بنابراین، این مطالعه به مجموعۀ دانش مربوط به ارزیابی بلوغ اجرای PSM کمک میکند.
معرفی منبع اصلی
برگرفته از مطالعه Assessment on process safety management implementation maturity among major hazard installations in Malaysia نگارش Kumaran Shanmugama از دانشگاه University Putra Malaysia، دپارتمان hemical and Environmental Engineering, Faculty of Engineering و Musab Abdul Razaka از Safety Engineering Interest Group که ۲۰۲۱ منتشر شده است.