راه رو به جلو در مدیریت ایمنی فرآیند (PSM) برای اجرای موثر در صنایع فرآیندی

چکیده

این مقاله به مسائل مربوط به اجرای مدیریت ایمنی فرآیند (PSM) که توسط مقررات OSHA در سال ۱۹۹۲ در صنایع فرآیندی تصریح شده است، پرداخته است. هدف از پیاده سازی PSM جلوگیری از حوادث بزرگ مانند آتش سوزی، انفجار و انتشار سم است. متأسفانه، پس از گذشت بیش از ۲۰ سال از اجرا، همچنان حوادث بزرگی در کارخانه فرآیندی که تحت پوشش استاندارد PSM است، رخ می دهد. مسائلی که صنایع برای اجرای موثر برنامه PSM با آن مواجه هستند به طور کامل مورد بحث قرار گرفته است. توصیه هایی برای بهبود برنامه PSM به عنوان فرصتی برای محققان و متخصصان برای توسعه بیشتر سیستم PSM برای اجرای موثر در صنایع فرآیندی ارائه شده است.

  • مقدمه

برای جلوگیری از تلفات جانی، آلودگی زیست محیطی و آسیب به دارایی ها باید از حوادث بزرگ مانند آتش سوزی، انفجار و انتشار سم اجتناب شود. با افزایش مقیاس و پیچیدگی صنایع مدرن فرآیند شیمیایی، کنترل ایمن عملیات دشوارتر است. تقریباً از همه حوادث می توان در صورت رجوع و پیاده سازی دستورالعمل ها و مراجع اولیه ایمنی فرآیند جلوگیری کرد. امروزه نیز پس از این همه حوادث صنعتی، یک مکتب فکری وجود دارد که اگر اتفاق بدی نیفتد، به این دلیل است که هیچ خطری وجود ندارد و در نتیجه نیازی به اقدامات پیشگیرانه نیست. ریسک حوادث ایمنی فرآیند را می توان از طریق جلوگیری از آتش سوزی، انفجار و انتشار مواد شیمیایی غیرمنتظره در منبع مدیریت کرد. ایمنی فرآیند شامل رویکردی به سیستم‌های مدیریتی با دیدگاهی جامع برای به حداقل رساندن ریسک و جلوگیری از حوادث در تمام جنبه‌های تولید مواد شیمیایی است. در فوریه ۱۹۹۲، PSM از طریق استاندارد PSM، ۲۹ CFR 1910.119، تحت عنوان مدیریت ایمنی فرآیند مواد شیمیایی بسیار خطرناک تنظیم شد. این مقررات یک برنامه ایمنی جامع را ایجاد می کند که فن آوری ها، رویه ها و شیوه های مدیریت را یکپارچه می کند. PSM شامل ۱۴ المان است که برای مدیریت امکانات، فناوری و پرسنل استفاده می­شود. المان استاندارد OSHA PSM عبارت از مشارکت کارکنان (EP)، اطلاعات ایمنی فرآیند (PSI)، تجزیه و تحلیل خطر فرآیند (PHA)، رویه‌های عملیاتی (OP)، آموزش (TNG)، پیمانکار (CONT)، بررسی ایمنی قبل از راه‌اندازی (PSSR)، یکپارچگی مکانیکی (MI)، مجوز کار داغ (HWP)، مدیریت تغییر (MOC)، بررسی حادثه (II)، برنامه ریزی و پاسخ اضطراری (EPR)، ممیزی انطباق (CA) و اسرار تجاری (TS) است. اجرای PSM تأثیرات بهتری بر ایمنی صنایع فرآیندی مانند مرگ و میر و جراحت کاهش داد، کیفیت و بهره‌وری بهبود یافت، داده‌های فنی (مانند P&ID، HAZOP، روش عملیاتی و غیره) به خوبی سازماندهی شدند، تعداد موارد اضطراری موارد تعطیلی کاهش یافت، خسارت مالی کاهش یافت و مشکل بیمه اتکایی حل شد.

  • مسائل عمده مربوط به مدیریت ایمنی فرآیند

در طول دهه گذشته، سازمان‌های متعددی چالش‌ها را پذیرفته‌اند تا تمامی الزامات استاندارد OSHA PSM را به شیوه‌ای مبتنی بر عملکرد برآورده کنند. اصطلاح مبتنی بر عملکرد به این معنی است که هر تاسیساتی که در محدوده مقررات قرار می‌گیرد باید حداقل الزامات خاصی را برآورده کند، اما نحوه برآورده کردن این الزامات سخت نیست. استاندارد PSM مستلزم یک جهش کوانتومی در رویه‌های توسعه‌یافته و اطلاعات مستند در دسترس است. در حال حاضر، درجات پیاده‌سازی PSM از کارخانه‌ای به کارخانه دیگر، به دلیل فقدان تکنیک‌های سیستماتیک برای صنایع برای انطباق با الزامات PSM و در عین حال حفظ برنامه‌های ایمنی فرآیند مؤثر، متفاوت است. کاهش تصادفات، تلفات و خسارت دارایی ناشی از حوادث به عنوان معیار اثربخشی مقررات PSM استفاده شده است. اگرچه PSM در دهه‌های گذشته به یک سطح بالغ تکامل یافته است، حوادث جدی هنوز اتفاق می‌افتد. از زمان معرفی استاندارد PSM در سال ۱۹۹۲ در ایالات متحده، فرض بر این است که پس از اجرای استاندارد می توان تعداد حوادث کارخانه را به میزان قابل توجهی کاهش داد. با این حال، گزارش‌های تحقیقاتی درباره حوادث تأسیسات کارخانه که توسط هیئت بررسی ایمنی و خطرات شیمیایی ایالات متحده (CSB) و انجمن تولیدکنندگان مواد شیمیایی کانادا منتشر شده است، نشان می‌دهد که حوادث آنطور که انتظار می‌رفت کاهش نیافته است. ذکر این نکته نیز انگیزه دهنده است که برای اکثر حوادث، شرکت ها به دلیل عدم رعایت این استاندارد مورد استناد قرار می گیرند و هیچ شرکتی پس از حادثه به دلیل داشتن برنامه PSM خوب مورد استناد قرار نمی گیرد. با این حال، به دلیل دامنه وسیع و ماهیت بسیار فنی المان­های PSM، انطباق حتی برای پیچیده ترین شرکت ها چالش برانگیز است. تنظیم کننده هیچ روشی را برای صنایع برای رعایت مقررات PSM مشخص نمی کند. آنها بیان می کنند که چه کاری باید انجام شود، اما در بیشتر موارد، تصمیم گیری در مورد نحوه انجام آن را به عهده کاربران می گذارند. بنابراین، تفسیر و تبدیل الزامات PSM به شیوه ها برای هر شرکت ذهنی می شود. نه تنها، الزامات برای هر شرکت بر اساس نیازهای محلی متفاوت تفسیر می شود، بلکه زمانی که آنها شروع به پیاده سازی یک سیستم برای PSM می کنند، از نقطه متفاوتی شروع می شود. این امر در بسیاری از موارد جا را برای مقدار زیادی از سوء تعبیر و تناقض باز می گذارد. CCPS مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را منتشر کرد که به الزامات و پیاده‌سازی PSM می‌پردازد و کمک‌های قابل‌توجهی در مجموعه مدیریت آن داشته است. دستورالعمل‌های منتشر شده معمولاً آشنایی اولیه با المان­های PSM و برخی توصیه‌ها برای راه‌اندازی برنامه PSM را ارائه می‌کند، اما نحوه توسعه سیستم را به شرکت واگذار می‌کند. در همین حال چارچوب‌های موجود برای برنامه پیاده‌سازی PSM در بیشتر موارد تا حدی الزامات OSHA PSM را در نظر می‌گیرند. تا به امروز، شرکت‌ها همچنان در تلاش بودند تا به استنادات OSHA پاسخ دهند. در نتیجه استناد، شرکت‌ها باید برنامه‌های PSM خود را مجدداً ارزیابی کنند و اطمینان حاصل کنند که رویکردی دقیق در توسعه، مستندسازی و اجرای آن دارند. بنابراین، هزینه‌های پیاده‌سازی واقعی برای مقررات PSM، مرتبه‌ای بالاتر از برآورد اولیه بوده است. به‌روزرسانی داده‌های ایمنی فرآیند در کارخانه کاملاً رایج است، به‌ویژه زمانی که تغییراتی شامل فناوری‌های فرآیند، تأسیسات، رویه‌های عملیاتی، داده‌های شیمیایی و ساختار سازمانی می‌شود. المان­های PSM در شیوه­های واقعی یکپارچه می شوند، بنابراین تغییر داده ها در یک المان بر سایر المان­های مرتبط تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، مطالعات آزمایشی نشان می دهد که با حفظ دمای بالاتر در ظرف واکنش می توان بازده بالاتری را به دست آورد. تغییر در دمای عملیاتی باید توسط تمام عملکردهای فنی و پشتیبانی از طریق فرآیند MOC تأیید شود. تأثیر این تغییر از طریق تجدید نظر در PHA ارزیابی می‌شود که منجر به توصیه‌ای برای اصلاح سیستم کاهش فشار می‌شود. تغییرات در سیستم دما و فشار مراحل جدیدی را برای اپراتورهای فرآیند از طریق OP الزامی می کند که نیاز به آموزش و تأیید در رویه های جدید دارد. بنابراین، تغییرات داده‌های ایمنی فرآیند باید ضبط، مدیریت و به طور مؤثری ارتباط داده شود تا از پیامدهای ایمنی و مقررات اصلی جلوگیری شود. در این شرایط، سیستم سیستماتیکی که استراتژی‌هایی را برای مدیریت اسناد، انتقال اطلاعات، اطمینان از به‌روز بودن و سازگاری داده‌های فرآیند سازماندهی می‌کند، حیاتی است تا امکان اجرای موثر PSM را فراهم کند. توسعه و استفاده از فرآیند PSM نمی تواند مسئولیت یک شخص برای کل فرآیند باشد. مسئولیت بخش های مختلف فرآیند باید به افراد تعیین شده متفاوت واگذار شود. این امر مستلزم آن است که اطلاعات مربوط به فرآیند در دسترس  و به طور مؤثر به همه پرسنل آسیب دیده منتقل شود. به عنوان مثال، اطلاعات مهم در مورد چگونگی انجام یک کار ایمن تر ممکن است در تجزیه و تحلیل خطر فرآیند (PHA) شناسایی شود. با این حال، این اطلاعات ارزش کمی خواهد داشت مگر اینکه از طریق رویه ها و آموزش به پرسنل مربوطه منتقل شود. برای پیشرفت بیشتر، انتقال دانش PSM و مطالعات دسترسی بهبودیافته به طور بالقوه برای بهبود اجرای PSM بسیار مفید به نظر می رسد. در PSM، عدم تولید مستندات به یک نقص قابل استناد تبدیل شده است. با این وجود، ممیزی انطباق موفقیت آمیز نیز بر روی یک برنامه PSM با ساختار خوب و کاملا مستند پیش بینی می‏شود. با این حال، به دلیل حجم بالای داده‌های فرآیند، تولید، برقراری ارتباط، کنترل و نگهداری سند PSM گاهی بسیار دشوار به نظر می‌رسید و نیاز به تلاش زیادی از سوی صنایع دارد.

  • راه رو به جلو در توسعه PSM

مفهوم مرتبط برنامه­های PSM موثر را می توان به عنوان تابعی از کارایی (مربوط به منابع و هزینه) و عملکرد تعریف کرد. بهبود مستمر برای اثربخشی PSM باید شامل فعالیت‌های ثابت و تغییرات مثبت ملموس در عملکرد، کارایی یا هر دو باشد. آرنت (۲۰۰۶) توصیه های فوق العاده ای را برای بهبود مستمر اثربخشی PSM با استفاده از مفهوم ایمنی فرآیند مبتنی بر ریسک (RBPS) پیشنهاد کرده است. در مورد شرکت‌هایی که می‌خواهند برنامه‌های PSM را بهبود بخشند، باید به اطلاعات کافی دسترسی داشته باشند، درباره رویکرد اجرایی تصمیم بگیرند و آن را محقق کنند. علاوه بر این، شرکت همچنین به یک تکنیک موثر برای بهبود فعالیت‌های PSM نیاز دارد که معمولاً می‌تواند از طریق ایجاد نمودار گردش کار از المان­های PSM، جمع‌آوری داده‌های استفاده از منابع، ساده‌سازی فرآیند کار و استفاده از ابزارهای بهبود کارایی به دست آید. عوامل کلیدی عملکردی که برای دستیابی به بالاترین سطح PSM ضروری هستند، از جمله احساس آسیب‌پذیری، شیوه‌های مدیریت ریسک، قابلیت سازمانی، نظم عملیاتی و فرهنگ ایمنی فرآیند می­باشند. به غیر از آن، برنامه شاخص عملکرد ایمنی (SPI) برای اندازه‌گیری اثربخشی مدیریت PSM با اندازه‌گیری شاخص‌های عملکرد ایمنی فرآیند انتخاب شده است. اندازه‌گیری، تجزیه و تحلیل و کنترل شاخص‌های عملکرد پیشرو و پسرو، کلید بهبود عملکرد ایمنی فرآیند است. عوامل اصلی موفقیت در توسعه برنامه SPI عبارتند از آموزش، نگرش و مدیریت مناسب برنامه SPI. در حال حاضر چند حوزه ایمنی فرآیند دیگر برای پشتیبانی از برنامه های PSM مانند طراحی ذاتا ایمن (ISD)، فرهنگ ایمنی و نظم عملیاتی (OD) گزارش شده است. ISD یکی از شناخته شده ترین المان­های ایمنی فرآیند است. اخیراً، پروتکل‌های کیفی برای گنجاندن ایمنی ذاتی در المان­های PSM آغاز شده است. زبان ایمنی ذاتی، اگرچه تا حد زیادی در مستندات PSM استفاده نشده است، اعتقاد بر این است که نقش کلیدی در افزایش اثربخشی PSM دارد. ادغام صریح اصول ایمنی ذاتی در تعریف اساسی و عملکرد عملکردی المان­های مختلف PSM می­تواند به بهبود کیفیت تلاش مدیریت ایمنی کمک کند. فرهنگ ایمنی نحوه رفتار سازمان زمانی است که هیچ کس تماشا نمی کند. به عبارت دیگر، همه افراد سازمان معتقدند که ایمنی و فعالیت‌های ایمنی فرآیند مهم هستند و کار درست را می‌دانند و نمی‌توانند کار به روش دیگری را تصور کنند. یک فرهنگ ایمنی فرآیند شرکتی خوب با عملکرد واقعی سیستم‌های PSM در کارخانه‌های عامل نشان داده می‌شود. فرهنگ ایمنی فرآیند موثر برای یک برنامه PSM موثر ضروری است. فرهنگ ایمنی فرآیند خوب تفاوت بین انجام یک فعالیت PSM و انجام خوب آن است. بدون فرهنگ خوب، یک سازمان می‌تواند کادرهایی را که نشان می‌دهد فعالیت‌های PSM مختلف انجام شده است، علامت بزند، اما محصول این فعالیت‌ها ممکن است محتوای ارزشمند کمی داشته باشد و برنامه PSM ممکن است مؤثر نباشد. زمانی که کارکنان نگرش ایمنی مثبت داشته باشند و نتایج ممیزی PSM مثبت باشد، کارفرمایان می دانند که فرهنگ ایمنی فرآیند مناسب و ارتباطات فرآیندی خوبی دارند. DuPont انضباط عملیاتی (OD) را به‌عنوان یک تعهد و تعهد عمیقاً ریشه‌دار توسط هر یک از اعضای سازمان برای انجام هر کار به روش صحیح، هر بار تعریف می‌کند. OD قدرت فرهنگ ایمنی یک سازمان را در مؤثر ساختن سیستم‌های ایمنی و بهداشت محیطی (EHS) و در ارائه نتایج ملموس برای پیشگیری از صدمات و حوادث نشان می‌دهد. OD برای همه برنامه­های HSE ضروری است، اما بیشتر با برنامه های PSM مرتبط است. بنابراین بسیاری از شیوه های فعلی OD توسط شایستگی PSM هدایت می شوند. اطمینان از تمرکز روزانه بر روی OD به عنوان بخشی از PSM یک چالش مداوم است اما اگر می‌خواهیم کار را به درستی انجام دهیم ضروری است. برنامه DuPont به گونه‌ای بازنگری شده است که تاکید جدیدی بر ویژگی‌های فردی OD، بر اساس دانش، تعهد و آگاهی و همچنین برای ساده‌سازی تلاش سازمانی موجود برای OD داشته باشد. با این حال، رویکرد «یک اندازه متناسب با همه» برای OD، به دلیل فرهنگ‌ها و شیوه‌های متفاوت هر شرکت و هر سایت، بعید است برای همه سازمان‌ها یا سایت‌ها موفق باشد. علاوه بر این، فقدان راهنمایی بهبود خاص برای OD گاهی اوقات اثربخشی برنامه‌های OD مانند راهنمایی در مورد رویکردهای ممکن را که اغلب در دسترس هستند محدود کرده است. مزایا و ویژگی‏های این رویکرد هنوز در حال بررسی است. اجرای کامل فرآیند کاری PSM باید شامل یک رویکرد سیستماتیک در مدیریت فرآیند و فعالیت های PSM نیز باشد. این فرآیند مستلزم آن است که برنامه بتواند در هنگام تغییر پرسنل، تداوم را تضمین کند و تضمین کیفیت مانند مراحل برنامه­ریزی، اجرا، بررسی و تصحیح برنامه اجرای PSM را شامل شود. خرابی‌های فرآیند کار باید با بهبود اسناد موجود، رفع سریع همه انواع توصیه‌های مرتبط با PSM، و پیگیری روش‌های مهندسی خوب شناخته‌شده و پذیرفته‌شده همیشه در حال تغییر[۱] (RAGAGEP) که در بسیاری از جنبه‌های PSM اعمال می‌شود، برطرف شود. برنامه علاوه بر این، دریافت پشتیبانی/مشارکت مدیریت و ایجاد سیستم‌های پیگیری برای اطمینان از کامل بودن و مستند بودن تمام فعالیت‌های کاری ضروری است. ایجاد فرآیندهای کاری کامل، برنامه PSM، کارایی آن را بهبود می بخشد و به کاهش شانس استناد کمک می کند. برخی از یافته­های تحقیقات اولیه و توسعه سیستم PSM برای رسیدگی به مسائل فوق اخیراً برای المان­های PHA، OP، PSI، MI، TRG، CONT، HWP، CA و EPR منتشر شده است. با این حال، هنوز فرصت­های زیادی برای توسعه بیشتر سیستم PSM جهت اطمینان از اجرای موثر در صنایع فرآیندی وجود دارد.

 

برگرفته از مقاله

Way forward in Process Safety Management for effective implementation in process industries

  • Azmi Mohd Shariff1, Hanida Abdul Aziz and Noor Diana Abdul Majid, 2016